Historia polskiego samorządu i jego struktury sięgają średniowiecza. Wiele świadectw z tego okresu wspomina o gromadach zarządzanych przez wójtów/burmistrzów i przysiężnych. Jednostka taka posiadała zdolność do podejmowania prawie wszystkich decyzji dotyczących organizacji życia społecznego na swoim terytorium. Zarządzający odpowiadali przed właścicielami poszczególnych wsi.
W XVI wieku utrwalił się podział na samorząd szlachecki - reprezentowany przede wszystkim przez sejmiki ziemskie, do kompetencji których należały wszystkie sprawy dotyczące szlachty, oraz samorząd miejski - obecny tylko w miastach królewskich, gdzie funkcjonowały rady miejskie z burmistrzami na czele.
Taki samorząd - działający m.in. na terenie miasta Białej - został po rozbiorach włączony w Cesarstwie Austriackim w jednolitą centralistyczną organizację. Dopiero wydarzenia Wiosny Ludów umożliwiły powrót samorządów. Jednak faktycznie stało się to dopiero po 1866 roku, gdy Austria, osłabiona po przegranej wojnie z Prusami, dokonała głębokich reform wewnętrznych.
Proces usamodzielniania gmin rozpoczęto w oparciu o przepisy z 1849 roku, a ustawa o gminach z 5 marca 1862 roku określiła zasady i struktury samorządu terytorialnego oraz stała się podstawą szczegółowych regulacji krajowych. Organami samorządu gminnego były rady gminne, które pełniły funkcje uchwałodawcze, i zwierzchność gminna – sprawująca funkcje wykonawcze. Skład rady gminnej pochodził z wyborów przeprowadzanych w czterech kuriach, do których przynależność zależała od wysokości opłacanych w gminie podatków bezpośrednich, posiadania określonego wykształcenia lub wykonywania obowiązków urzędniczych.
Taki sam model występował również na terenie tzw. Śląska Austriackiego, w skład którego wchodziło Bielsko. Z czasem, szczególnie na terenie Galicji Zachodniej, władza samorządowa przeszła właściwie całkowicie w ręce polskie, więc w momencie odzyskania przez Polskę niepodległości w 1918 roku struktury samorządowe na tym terenie były zorganizowane i obsadzone przeważnie przez Polaków.
Proces tworzenia władz administracyjnych na terytorium II Rzeczypospolitej został zatwierdzony w uchwalonej 17 marca 1921 roku Konstytucji. Artykuł 66 Konstytucji stanowił: W organizacji administracji państwowej przeprowadzona będzie zasada dekoncentracji. Organy administracji państwowej w poszczególnych jednostkach terytorjalnych mają być przytem zespolone w jednym urzędzie pod jednym zwierzchnikiem. Zarazem uwzględniona będzie zasada udziału obywateli, powołanych drogą wyborów, w wykonaniu zadań tych urzędów w granicach, określonych ustawami.
Tym samym struktura aparatu administracyjnego miała się składać z organów centralnych (ministrowie), terenowych organów administracji państwowej (drugiej instancji – wojewodowie i pierwszej instancji – starostowie) oraz organów lokalnych (gminy miejskie i wiejskie).
Kolejną wielką zmianą w samorządach była ustawa tzw. scaleniowa z 23 marca 1933 roku. Wprowadziła ona na obszarze całego państwa, poza posiadającym autonomię województwem śląskim, jednolity ustrój samorządu w gminie wiejskiej i miejskiej oraz na szczeblu powiatu. Ustawodawca dokonał podziału organów samorządu na stanowiące, kontrolujące i wykonawcze. Wyznaczono jednolitą, pięcioletnią, długość kadencji wszystkich organów, z wyjątkiem zawodowych członków zarządu, których wybierano na dziesięć lat. Organami stanowiącymi i kontrolującymi zostały gminne rady wiejskie, miejskie i powiatowe.
Po wybuchu II wojny światowej Biała została włączona do Bielska, a tak połączone miasto wraz z okolicznymi powiatami wcielono do Niemiec. O polskim samorządzie nie było mowy.
Po wojnie, na mocy przepisów z sierpnia 1945 roku, przywrócono uregulowania obowiązujące w Rzeczypospolitej w 1939 roku. Jednak ich działanie zostało uporządkowane hierarchicznie: powstała Krajowa Rada Narodowa, wojewódzkie rady narodowe, powiatowe rady narodowe, miejskie rady narodowe, gminne rady narodowe. Przy ich tworzeniu system demokratycznych wyborów zastąpiono delegacjami, które wystawiały organizacje współpracujące z Polskim Komitetem Wyzwolenia Narodowego. Ostatecznie ustawą z 20 marca 1950 roku rady narodowe stały się terenowymi organami jednolitej władzy państwowej. Tym samym samorząd stracił swoją samodzielność. Potwierdzenie tego można znaleźć w kolejnych ustawach i reformach administracyjnych kraju z roku 1950, 1975 czy 1983.
Taki stan rzeczy przetrwał do 1989 roku. Ustawą z 8 marca 1990 roku rady narodowe zostały zlikwidowane. Powołano na nowo gminy jako organy samorządowe. Gminy znowu posiadały nie tylko osobowość prawną, ale budżet, mienie komunalne i zupełnie nowe kompetencje. Zmiany przywracały ład prawny sprzed czasów PRL.
Ostatnia reforma administracyjna nastąpiła w czerwcu 1998 roku. Sejm RP przyjął ustawy o samorządzie powiatowym i wojewódzkim, czego skutkiem było m.in. powstanie 16 nowych województw i, niestety, likwidacja województwa bielskiego.
Warto przypomnieć, że w preambule Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z 1997 roku została zawarta zasada pomocniczości, według której rola państwa w samorządzie sprowadza się do niezbędnego minimum. W artykule 163 określono zakres działania samorządu, potwierdzając jego prawa do samodzielnego decydowania o formie zaspokajania potrzeb swoich mieszkańców.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz