Droga do Niepodległości mieszkańców powiatu bielskiego cz. 8

 Szkolnictwo w regionie 1900-1914

Pisząc o otwarciu Domu Polskiego w Bielsku podkreślałem, że spowodowało ono ożywienie życia narodowego. Rozwój oświaty był dla Polaków jednym z priorytetów. O tym, jak zmienił się stosunek sił w tej dziedzinie, najlepiej świadczy porównanie stanu szkół w 1901 i 1914 roku. Oczywiście w spisie są tylko szkoły spełniające wymogi państwowości, nie uwzględnia on szkół gminnych. Niestety, poniższe zestawienie dotyczy tylko strony galicyjskiej, gdyż na obszarze Śląska austriackiego nie prowadzono schematyzmów.
Jak informują oficjalne dane statystyczne, w 1901 roku na terenie powiatu bialskiego działały następujące szkoły:
3-klasowa szkoła wydziałowa w Białej,
4-klasowa w Lipniku,
3-klasowe szkoły miały Kozy i Wilamowice,
2-klasowe: Bestwina, Dankowice, Pisarzowice, Buczkowice, Czaniec, Hecznarowice, Janowice, Kobiernice, Międzybrodzie lip. Porąbka, Stara Wieś, Szczyrk, Wilkowice. W tych szkołach pracował zazwyczaj tylko jeden nauczyciel.
W powiecie działały także szkoły prywatne: 6-klasowa szkoła żeńska zakonnic Miłości Bożej oraz 4-klasowa mieszana szkoła Towarzystwa „Schulverein” w Lipniku. 
Po kilku latach intensywnych starań, w 1914 roku, kształt oświaty na tym terenie przedstawiał się następująco:
Powiatową Radę Szkolną w Białej tworzyli: przewodniczący Kazimierz Fedorowicz (dr prawa, kierownik Starostwa w Białej), zastępca przewodniczącego Antoni Śmieszek (delegat Rady Powiatu), członkowie: Ludwik Dobija (delegat Rady Powiatu), ks. Antoni Kondolewicz (kościół rz. kat.), Herman Fritsche (kościół ewang.), Maurycy Kohn (wyzn. mojżeszowe), Maks Schmeja, (delegat Rady Gminnej), Wiktor Doleżan, (dyrektor Seminarium nauczycielskiego w Kętach), Stanisław Woźniak, (nauczyciel szkoły męskiej w Kętach).
Działały tu następujące placówki oświatowe:
    Prywatne Gimnazjum Realne Towarzystwa Szkoły Ludowej w Białej. Placówka działała od 1908 roku, z tzw. prawem publiczności (działające na prawach szkoły publicznej – przyp. JK) od 6 maja 1913 roku. Nauczała w czterech klasach 221 uczniów. Kierownikiem gimnazjum był Ignacy Stein. Kadrę stanowili: dr fil. Leon Chrapczyński, ks. dr Stanisław Domasik, Adolf Jaślar, Szczęsny Krzyżanowski, Władysław Kuś, Jan Madej, Stanisław Matuszewski, Józef Piasecki, Stanisław Pszon, Mieczysław Rozmarynowicz, Karol Rybarski, Jan Szajter, Eugeniusz Dziuś.
    Prywatne Seminarium Nauczycielskie Męskie TSL w Białej. Posiadało ono prawo publiczności od 11 lutego 1912 roku. Obejmowało 4 kursy roczne, 4 klasy powszechne i 3 klasy wydziałowe. Uczniów seminarium było 75, w szkole ćwiczeń 202 (113 w klasach powszechnych i 89 w klasach wydziałowych. Kierownikiem był Antoni Mikulski, (dr fil., prof. C.k. Seminarium naucz. w Krakowie. Nauczyciel główny ks. Jan Krzemieniecki. Grono pedagogiczne stanowili: Szczęsny Krzyżanowski, Władysław Kuś, dr med. Maciej Kwieciński, Jan Madej, Jan Szajter, Edward Türschmit, Adam Wodziczko, Franciszek Choma, Eugeniusz Dziuś, Stanisław Iżewski, Stanisław Klimek, Alfred Horodyski, Józef Madejski, Adam Malarz, Józef Skarbek.
    Prywatne Seminarium Nauczycielskie Żeńskie im. św. Hildegardy w Białej posiadało prawo publiczności od 21 czerwca 1910 roku. Właścicielem była Kongregacja Córek Miłości Bożej w Wiedniu (filia w Białej). Kierownikiem był Konrad Opuszyński, a kadrę stanowili: ks. Jan Schneider, dr Maciej Kwieciński, Wojciech Żylecki, Hugo Gadzek, Konstantyna Resch, Mejella Reich, Edwin Wallner, Aniela Rudnicka, Hildeberta Wiesner, Gottfryda Doleczek.
Spis szkół wydziałowych i powszechnych w powiecie bialskim:
Etatowa męska:
4-klasowa szkoła wydziałowa połączona z 4-klasową pospolitą w Białej. Dyrektor Franciszek Farny, katecheta ks. Jan Schneider. Grono pedagogiczne: Erwin Hadiana, Franciszek Anders, Karol Rudnicki, Jan Parzyk, Stanisław Sojka, Karol Czerkański, Adolf Brunner, Henryk Czernik, Antoni Langer, Ullman Karol, Ryszard Znacki, Jerzy Irmler.


Etatowa żeńska:
5-klasowa szkoła wydziałowa połączona z 4-klasową szkołą powszechną. Dyrektorem był Franciszek Farny, katechetą ks. Jan Schneider. Uczyli tam: Elżbieta Bukowska, Józef Gesierich, Wojciech Żyletzki, Maria Pawełka, Helena Fijałek, Otylia Tatoń, Gertruda Tomaszczyk, Helena Mertówna, Maria Ochabowicz.

Etatowe mieszane:
5-klasowe z 4-klasową eksponowaną w Leszczynach, z niemieckim językiem wykładowym w Lipniku. Kierownik Antoni Pindel, katecheta ks. Stanisław Kobyłecki. Nauczycielami byli: Janina Barabaschówna, Zofia Poppi, Stanisław Pałosz, Władysław Scheller, Józef Mroziński, Alojza Schulz, Walburga Solich, Marta Grossówna, Maria Pindel.
Szkoła 5-klasowa z polskim językiem wykładowym w Lipniku. Kierownikiem był Henryk Boryczko, katechetą ks. Stanisław Kobyłecki. Grono pedagogiczne tworzyli: Adela Domannsowa, Maria Hrabi z Grimniów, Maria Milackówna, Józef Chrobak, Kamila Schneider.
Szkoła 4-klasowa w Bestwinie. Kierownik Józef Merta. Nauczyciele: Paweł Gazurek, Emilia Wdowiszewska, Janina Gerasowa z Wodowiszewskich, Jan Mleczko.
Szkoła 4-klasowa w Buczkowicach. Kierownik Stefan Palczewski. Nauczyciele: Helena Myszkówna, Józef Suski, Stanisław Gózecki, Stefania Palczewska z Klimczaków, Anna Górecka, Jadwiga Włodyżanka.
Szkoła 4-klasowa w Czańcu. Kierownik: posada nie obsadzona, w roku 1913 funkcję tę pełnił Wojciech Klimczak. Nauczyciele: Helena Dutkówna, Maria Dunikowska, Stanisław Serbiński, Maria Hałatkówna, Jan Nycz.
     Szkoła 4-klasowa w Kozach. Kierownik Stanisław Kiełbasa. Nauczyciele: Eugenia Kulczycka, Władysława Kiełbasowa z Migoniów, Ludwik Olech, Władysław Gros, Feliks Jankowski, Janina Buczyńska, Janina Dziobkówna.
    Szkoła 4-klasowa w Rybarzowicach. Kierownik Józef Kostyrko. Nauczyciele: Henryka Paleczkówna, Stefania Wojtyłówna, Kazimierz Lankosz, Helena Woźnicka, Jan Kubica.
Szkoła 4-klasowa w Wilamowicach. Kierownik Józef Latosiński. Nauczyciele: Teofil Broda, Zofia Brodówna z Zawiszów, Maria Turzówna, Robert Kolarzyk, Stefania Ptasińska.
    Szkoły 2 klasowa z planem szkół 4-klasowych:
Pisarzowice: Karol Kłosiński, Olimpia Adlerówna, Helena Kłosińska z Szczurowskich, Franciszka Głogowa, Antoni Skowron.

Wilkowice: Józef Krzemień, Adela Krzemieniowa z Kosibów, Anna Wiatrówna, Jan Markielski, Barbara Karczmarczyk, Janina Zembatówna .
Szkoły 2-klasowe.
Bestwinka: Walenty Ożga, Józefa Ożgowa z Białków.
Bujaków: Michał Ćwiżewicz, Aleksander Gazda, Karolina Szczurowska, Maria Kondolewiczówna.
Dankowice: Alojzy Dymek, Waleria Dymkowa z Jaskiewiczów, Barbara Gąsiorkówna.
Hecznarowice: Jan Kosma, Luziza Kosmowa z Suknarowskich.
Kobiernice: Robert Kubica, Helena Kubicowa z Adlerów.
Międzybrodzie lip.: Alfred Osadziński, Kazimierz Grabowski, Ludwika Osadzińska z Grocholskich, Ludwika Kurdzielówna, Franciszek Szczepańczyk.
Szczyrk: Józef Krzemień, Wiktoria Czernikówna, Władysław Ślebarski.

Szkoły 1-klasowe z planem szkół 2-klasowych:
Bystra: Stanisław Waligóra, Anna Hackheil.
Godziszka (stara): Witold Stehlik, Małgorzata Kastalska.
Godziszka: Antoni Stachowski, Emilia Koniorówna.
Kaniów: Roman Tryhubczak, Piotr Jankowicz, Józef Kassolik, Helena Sierosławski.
Meszna: Ludwik Droziński, Antonina Wróblówna.
Porąbka: Władysław Gabryel, Józef Wojnarowski.
Stara Wieś: Paweł Godyń, Wanda Godyniowa z Niementowskich.
Szczyrk Górny: Gustaw Klaja, Jan Musiał .

Szkoły 1-klasowe:
Huciska: Rudolf Hereczański.
Janowice: Marya Narowska.
Kalna: Marcin Leja.

Szkoły prywatne:
5-klasowa wydziałowa połączona z 4-kl. powszechną żeńską w klasztorze św. Hildegardy w Białej. Dyrektor S. M. Majella Reich, katecheta ks. Teodor Czaputa. Nauczycielki siostry zakonne: Czesława Krzyżanowska, Konstancja Resch, Edwina Wallner, Blaudyna Seidl, Leonissa Deindl, Angelina Philipp, Avita Richter, Florentina Kolischek, Imiela Ehretudis, Ermenida Koza, Alvera Mach, Rinalda Kunz, Aniela Rudnicka. 

4-klasowa powszechna polska szkoła im. Tadeusza Kościuszki w Białej. Nauczyciel kierujący Jan Bełtowski, katecheta ks. dr Stanisław Domasik. Nauczyciele: Jan Olech, Władysław Trnka, Teodor Sadlik.
3-klasowa wydziałowa żeńska polska szkoła im. Tadeusza Kościuszki w Białej. Dyrektor Amalia Sobocińska, katecheta ks. Władysław Mączyński. Nauczyciele: Maria Surowiecka, Wiktoria Olszanecka, Bronisława Dąbkowska, Jadwiga Jurasińska, Wanda Jahlówna, Stanisława Podgórska.
5-klasowa polska szkoła im. Stanisława Konarskiego w Leszczynach. Nauczyciel kierujący Oswald Czarnecki oraz nauczyciele: Jan Burian, Władysław Młodecki, Jan Drewniak, Helena Kwapińska.
3-klasowa ewangelicka szkoła wydziałowa połączona z 4-kl. pospolitą mieszaną w Białej. Dyrektor Adolf Bartling, nauczyciele: Robert Frölsche, Józef Turek, Jan Kowala, Karol Kramer, Jakób Mauthe.
5-klasowa szkoła mieszana Tow. „Schulverein” w Lipniku. Nauczyciel kierujący Antoni Konieczny oraz nauczyciele: Gabriela Kulisz, Wacław Höfferl, Otto Kreiss, Jan Kuchejda .
    2-klasowa mieszana ewangelicka w Lipniku. Nauczyciele: Adam Kaisar, Andrzej Gura.
1-klasowa mieszana szkoła ewangelicka w Salmopolu. Nauczyciel Henryk Kesselring.
    Dla pełnego obrazu warto wspomnieć, że również inne wsie, które wchodzą w skład dzisiejszej powiatu bielskiego, starały się o szkoły. Jednak ich potrzeby nie znalazły w tamtym czasie zrozumienia. Tak było na przykład w Wieszczętach. Mieszkańcy tej wsi starali się o szkołę – bezskutecznie - już od 1888 roku.
Przytoczone powyżej zestawienie najlepiej ukazuje pracę u podstaw, jaką wykonali nasi pradziadkowie. Warto zwrócić uwagę na jeszcze jeden aspekt oświaty. Niemiecki nacjonalizm przyniósł ostatecznie gorzkie owoce - oto we wszystkich polskich szkołach uczono języka niemieckiego, co oznaczało, że absolwent takiej szkoły władał biegle dwoma językami. Tymczasem w szkołach niemieckich uczono tylko po niemiecku, więc ich absolwenci mieli problem ze znalezieniem pracy, gdyż dużo cenniejszym pracownikiem był pracownik dwujęzyczny - Biała i Bielsko były ze wszystkich stron otoczone ludnością polską, a żeby robić interesy w Galicji, trzeba było używać języka polskiego. Tej zaś umiejętności nie mogły nabyć dzieci z niemieckich szkół.
Wszystkie te oświatowe dzieła mogły być realizowane tylko dzięki temu, że w regionie pracowali nauczyciele, którzy byli bardzo zaangażowani, a swoją pracę rozumieli jako służbę. To oni zorganizowali się w ramach Krajowego Związku Nauczycieli Ludowej Ognisko w Białej. W 1913 roku należeli do niego prawie wszyscy lokalni nauczyciele: 25 z Białej, 4 z Bestwiny, 3 Bestwinki, 7 z Buczkowic, 3 z Bystrej, 1 z Dankowic, 6 z Rybarzowic, 4 z Godziszki, 1 z Huciska, 1 z Janowic, 1 z Kalnej, 1 z Kaniowa, 2 z Starej Wsi, 9 z Kóz, 4 z Międzybrodzia, 1 z Mesznej, 5 z Szczyrku, 5 z Wilkowic, 5 z Dziedzic. Członkowie związku byli inspiratorami obchodów patriotycznych m.in. w Wilkowicach, Buczkowicach, Mesznej. Prowadzili akcję samokształceniową, w związkowej biblioteczce zgromadzili 145 dzieł naukowych. Aby ułatwić ich wypożyczanie, zbiory podzielono na trzy części pomiędzy Białą, Buczkowice i Bestwinkę. Nauczyciele ze swych niewielkich pensji wspomagali Macierz ks. Cieszyńskiego i Dom Polski w Bielsku.